Στην τακτική Γενική Συνέλευση στις 28 Νοεμβρίου 2008, δύο μέλη της ΕΕΑ, η κ. Ε. Κακλαμάνη και η κ. Ι. Οικονομίδου ανακηρύχθηκαν ομόφωνα Επίτιμοι Πρόεδροι της ΕΕΑ, ως ένδειξη τιμής για τη σημαντική προσφορά τους στο χώρο της Ανοσολογίας και ειδικότερα στην ΕΕΑ, από την ίδρυσή της έως σήμερα.
η κ Κακλαμάνη (πρώτη από αριστερά) και η κ. Οικονομίδου (πρώτη από δεξιά)
Η κ. Ευαγγελία Κακλαμάνη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1931. Μετά την λήψη του πτυχίου της από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ειδικεύτηκε στη Μικροβιολογία και έλαβε το Διδακτορικό της Δίπλωμα το 1960. Πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές τις σπουδές στην Ανοσολογία στο Empire Rheumatism Council, στην Αγγλία. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως Επιμελήτρια του Μικροβιολογικού Εργαστηρίου του Νοσοκομείου Αλεξάνδρα σε πανεπιστημιακή θέση. Επί τρία έτη θήτευσε στις ΗΠΑ ως Assistant Professor in Experimental Medicine, στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Ν. Υόρκης, για να επανέλθει το 1969 στην Ελλάδα, αρχικά ως Επιμελήτρια και κατόπιν ως Εντεταλμένη Υφηγήτρια, Επίκουρη Καθηγήτρια και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της έδρας Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1994 εκλέχθηκε Τακτική Καθηγήτρια της Έδρας Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κ. Κακλαμάνη ήταν η πρώτη γυναίκα που εκλέχτηκε Τακτική Καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από της ιδρύσεώς της. Το 1998 ανακηρύχθηκε Ομότιμη Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κ. Κακλαμάνη από την ίδρυσή της ΕΕΑ βρίσκεται συνεχώς ενεργά κοντά της. Συμμετείχε ως μέλος στο πρώτο ΔΣ της ΕΕΑ (1976-1978), ενώ θήτευσε ως Γενικός Γραμματέας του ΔΣ της ΕΕΑ (1984-1986) και ως Πρόεδρος για δύο θητείες (1986-1988 και 1992-1994).
Η κ. Ιωάννα Οικονομίδου γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1931. Μετά την αποφοίτηση της από την Ιατρική Σχολή του Παν/μίου Αθηνών έλαβε την ειδικότητα της Εσωτερικής Παθολογίας και το 1960 ορκίσθηκε Διδάκτωρ Ιατρικής του Παν/μίου Αθηνών. Το 1962 με τριετή υποτροφία του ΙΚΥ άρχισε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αιματολογία και ειδικότερα ασχολήθηκε με την Ανοσοαιματολογία και την Ανοσοχημεία στο Postgraduate Medical School of London, Dpt. of Haematology και στο Experimental Haematology Research Unit, St. Mary’s Hospital Medical School. Το 1966 πήρε τον τίτλο Ph.D. του Παν/μίου του Λονδίνου στην Αιματολογία και το 1967 απέκτησε την ειδικότητα της Αιματολογίας. Από το 1967-1978 εργάστηκε στο Δρακοπούλειο Κέντρο Αιμοδοσίας του ΕΕΣ, αρχικά ως Ερευνητής και στην συνέχεια ως Διευθυντής του Ερευνητικού Αιματολογικού Εργαστηρίου-Μονάδας Μεσογειακής Αναιμίας. Παράλληλα κατά τα έτη 1971-1974 διορίστηκε Επιμελητής της Β΄ Παθολογικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών και ανέλαβε την ανάπτυξη Ανοσολογικού Εργαστηρίου στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο. Το 1973 έλαβε τον τίτλο Υφηγητού Παθολογίας. Από το 1978 έως το 1998 υπήρξε Διευθυντής του Τμήματος Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας του Νοσοκομείου Ευαγγελισμός. Παράλληλα συνέχισε την Πανεπιστημιακή εξέλιξη ως Ειδικός Επιστήμονας (1981), Επίκουρος Καθηγητής (1990), και Αναπληρωτής Καθηγητής (1997) Ιατρικής στον Τομέα Παθολογίας στην Έδρα Δερματολογίας-Αφροδισιολογίας στο Νοσοκομείο Α. Συγγρός. Ερευνητικά ασχολήθηκε με ποικίλα θέματα όπως την Μεσογειακή αναιμία, την Ανοσοαιματολογία, την Ανοσολογία του γαστρεντερικού συστήματος, την Ανοσοδερματολογία, τις Πρωτοπαθείς Ανοσοανεπάρκειες των ενηλίκων και το AIDS. Εχρημάτησε μέλος της Εθνικής Επιτροπής AIDS (1983-1989) και στην συνέχεια Πρόεδρος και μέλος Επιτροπών του ΚΕΕΛ. Από το 1983-1991 συμμετείχε ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Ομάδα Εργασίας για το ΑIDS της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ΕΕΑ, Πρόεδρος της Εταιρείας κατά την διετία 1982-1984, Αντιπρόεδρος κατά τα έτη 1976-1978, 1980-1982, 1988-1990, και Ειδ. Γραμματέας κατά την διετία 1986-1988.
Με αφορμή το παραπάνω γεγονός τα δύο τιμώμενα μέλη παραχώρησαν ευγενικά μια μικρή συνέντευξη για την ιστοσελίδα της ΕΕΑ:
Πώς αισθάνεστε μετά την ανακήρυξή σας ως Επίτιμοι Πρόεδροι της ΕΕΑ;
κ. Κακλαμάνη: Μου έδωσε απέραντη χαρά και συγκίνηση. Η αγάπη και το ενδιαφέρον που έχω για την Εταιρεία είναι πολύ μεγάλη και χαίρομαι που και οι νεότεροι εργάζονται και προωθούν το έργο της. Πιστεύω ότι ήταν μια αναγνώριση της συμμετοχής μου στην ίδρυση και την επιτυχία της Εταιρείας και ευχαριστώ γι΄αυτό την Πρόεδρο και τα Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου για την τιμή αυτή.
κ. Οικονομίδου: Ήταν μια τιμητική πράξη προς το πρόσωπό μου που με συγκίνησε ιδιαίτερα. Ταυτόχρονα όμως θεωρώ ότι αποτελεί για εμένα, πέρα από την όποια συμβολή μου στην υλοποίηση των στόχων της ΕΕΑ., μια παρακίνηση για περαιτέρω προσπάθειες στα πλαίσια τη ενίσχυσης των δραστηριοτήτων των νεώτερων μελών.
Είστε από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕΑ. Πώς ξεκίνησε η ιδέα, τι θυμάστε περισσότερο από όλα αυτά τα χρόνια έως σήμερα;
κ. Κακλαμάνη: Η ιδέα της ίδρυσης της ΕΕΑ ξεκίνησε από μια συζήτηση που είχαμε η κ. Μ. Παυλάτου και εγώ με τον L.E. Glynn και τον I. Roit σε ένα διάλειμμα Ευρωπαϊκού Ανοσολογικού Συνεδρίου. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα αποφασίσαμε να οργανώσουμε ένα Σεμινάριο Ανοσολογίας για να διαπιστώσουμε ποιο ήταν το ενδιαφέρον των γιατρών και βιολόγων για την Ανοσολογία. Το Σεμινάριο, που έγινε στο Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, είχε μεγάλη προσέλευση και επιτυχία και απέδειξε την ανάγκη της ιδρύσεως της Εταιρείας. Από τους πρώτους παρακολουθήσαντες ήταν η καθηγήτρια κ. Κανακούδη. Η επιτυχία αυτή μας ενεθάρρυνε να ζητήσουμε την συμμετοχή και άλλων επιστημόνων για την ίδρυση της ΕΕΑ. Τα Σεμινάρια που οργάνωνε η ΕΕΑ κάθε χρόνο είχαν πάντα εξαιρετική επιτυχία και τόσο μεγάλη προσέλευση ώστε αναζητούσαμε συνεχώς μεγαλύτερη αίθουσα διδασκαλίας και οι εγγραφές ακολουθούσαν σειρά προτεραιότητας. Η Ανοσολογική Εταιρεία οργανώνει τακτικά ετήσια συνέδρια με μεγάλη επιτυχία. Οι δραστηριότητες της Εταιρείας συνέβαλαν στην εκπαίδευση νέων ιατρών και βιολόγων στο αντικείμενο της Ανοσολογίας, αλλά και πρόβαλλαν τους Έλληνες ανοσολόγους στο εξωτερικό. Η Εταιρεία μας αποτελεί μέλος της European Federation on Immunological Sοcieties (EFIS), γεγονός το οποίο αποδεικνύει την αναγνώρισή της. Μέλη της Εταιρείας μας συμμετείχαν επί σειρά ετών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον καθορισμό της ειδικότητας της Ανοσολογίας, η οποία ατυχώς στη χώρα μας δεν έχει ακόμα επιτευχθεί.
κ. Οικονομίδου: Η ίδρυση της ΕΕΑ έγινε το 1971 όταν η Ανοσολογία ήταν στα πρώτα στάδια της αναγνώρισής της ως μιας από τις πιο σημαντικές βιοϊατρικές επιστήμες. Ώθηση σ’αυτήν την απόφαση έδωσε το γεγονός ότι είχε δημιουργηθεί ένας μικρός πυρήνας από έλληνες επιστήμονες που είχαν κάνει μεταπτυχιακές σπουδές σε θέματα Ανοσολογίας στο εξωτερικό (κυρίως Αγγλία και Γαλλία). Η πρωτοβουλία ανήκει στην αείμνηστη καθηγήτρια κ. Μ. Παυλάτου. Το 1972 η ΠΟΥ δημοσίευσε έκθεση ειδικής ομάδας εργασίας η οποία καθόριζε το αντικείμενο και την οργάνωση Τμημάτων Κλινικής Ανοσολογίας και προέτρεπε στην ίδρυση Εθνικών Κέντρων Ανοσολογίας σε όλες τις χώρες για τις ανάγκες της Δημόσιας Υγείας. Mε βάση αυτές τις οδηγίες η ΕΕΑ προχώρησε στην ίδρυση του «Εθνικού Κέντρου Ερεύνης και Εκπαιδεύσεως στην Ανοσολογία» που το αποτέλεσαν 14 συνεργαζόμενα Εργαστήρια Ανοσολογίας. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε στην ΕΕΑ η «Επιτροπή Εκπαίδευσης» με στόχο την οργάνωση ετήσιων Σεμιναρίων Ανοσολογίας και έκδοση των μαθημάτων σε ειδικό τόμο. Ο 1ος κύκλος Σεμιναρίων άρχισε το 1981 και έκτοτε συνεχίζονται μέχρι σήμερα με σκοπό την εκπαίδευση σε θέματα Βασικής και Κλινικής Ανοσολογίας. Με βάση τις προτάσεις της Διεθνούς Ένωσης Ανοσολογικών Εταιρειών (IUIS) για την αναγνώριση της Κλινικής Ανοσολογίας ως Ιατρικής Ειδικότητας η ΕΕΑ από το 1979 και με επανειλημμένες έκτοτε εισηγήσεις προς το ΚΕΣΥ και το Υπουργείο Υγείας επιδιώκει την αναγνώριση της ειδικότητας Ανοσολογίας στην Ελλάδα. Δυστυχώς παρά τις προσπάθειες 30 ετών δεν μπόρεσε να ικανοποιηθεί ακόμη η τόσο επείγουσα ανάγκη αναγνώρισης της ειδικότητας Ανοσολογίας στην χώρα μας, ενώ υπάρχει επίσημα σε 11 τουλάχιστον χώρες της Ευρώπης. Το 1981, ύστερα από δική μου πρωτοβουλία, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα άσκησης των ιατρών στην Ανοσολογία (6 μήνες για την Μικροβιολογία και Αλλεργιολογία και 4 μήνες για την Ρευματολογία). Πρόκειται για σημαντική κατάκτηση που όμως δεν λύνει το πρόβλημα της πλήρους εξειδίκευσης επιστημόνων για την στελέχωση των υπαρχόντων τμημάτων Ανοσολογίας και την προαγωγή της έρευνας και της εκπαίδευσης στην Ανοσολογία. Μία άλλη επιτυχία της ΕΕΑ ήταν η σύσταση με την ευκαιρία της ίδρυσης του ΕΣΥ το 1985 Τμημάτων Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας στα μεγάλα Νοσοκομεία της Αθήνας και Θεσσαλονίκης που ανέλαβαν και την ευθύνη της άσκησης ειδικευομένων ιατρών στην Ανοσολογία. Η προσφορά αυτών των τμημάτων είναι ανεκτίμητη για την εν γένει ανάπτυξη του κλάδου της Ανοσολογίας στην χώρα μας, όμως σε όλα υπάρχει σοβαρή έλλειψη επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού και μελλοντικό πρόβλημα για την στελέχωση τους εφ’ όσον καρκινοβατεί η δημιουργία ειδικότητας Ανοσολογίας.
Η EFIS έχει θεσπίσει εδώ και 4 χρόνια την Παγκόσμια Ημέρα της Ανοσολογίας (Day of Immunology). Ποια είναι η γνώμη σας;
κ. Κακλαμάνη: Πιστεύω ότι η θέσπιση της “Ημέρας της Ανοσολογίας” είναι πολύ καλή απόφαση διότι προβάλλει την σημασία της Ανοσολογίας στην έρευνα και τη δημόσια υγεία. Ίσως χρειάζεται μεγαλύτερη προβολή από το ΜΜΕ και πραγματοποίηση των συνεδριάσεων σε μεγαλύτερες πόλεις με συμμετοχή και των ΜΜΕ.
κ. Οικονομίδου: Η καθιέρωση της 29ης Απριλίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Ανοσολογίας είναι ένα μέτρο που δείχνει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας για την σημασία του κλάδου αυτού της επιστήμης στην εξασφάλιση της δημόσιας υγείας. Ο εορτασμός της ημέρας αυτής αποτελεί μια ευκαιρία ώστε να δοθεί δημοσιότητα στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ανοσολογία στην χώρα μας τόσο ως προς την εκπαίδευση, όσο και ως προς την οργάνωση των ιατρικών τμημάτων Ανοσολογίας.
Ποια είναι τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Ανοσολογίας και η σημασία τους σε παγκόσμιο επίπεδο;
κ. Κακλαμάνη: Τα επιτεύγματα της Ανοσολογίας είναι πολλά και σημαντικά και αφορούν στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία νοσημάτων αλλά και τη διερεύνηση των μηχανισμών των φυσιολογικών και παθολογικών διεργασιών του οργανισμού. Στην Ανοσολογία στηρίζεται η πρόληψη αλλά και η εξάλειψη πολλών λοιμωδών νοσημάτων. Τα νέα βιολογικά φάρμακα έχουν αποτελέσει επανάσταση στην θεραπευτική αντιμετώπιση πολλών νοσημάτων για τα οποία όλες οι άλλες θεραπείες έχουν αποτύχει.
κ. Οικονομίδου: Τα επιτεύγματα της Ανοσολογίας είναι τεράστιας σημασίας, αρχίζοντας από τα εμβόλια και καταλήγοντας στις μεταμοσχεύσεις και την ανοσοθεραπεία. Γενικά η εμβάθυνση στους μηχανισμούς λειτουργίας του ανοσιακού συστήματος έγινε αφορμή να διευκρινιστεί η ανοσοπαθογένεια σειράς νοσολογικών καταστάσεων σκοτεινής αιτιολογίας και να υπάρξει δυνατότητα ανάπτυξης μεθόδων διάγνωσης και θεραπευτικής αντιμετώπισης. Παραθέτω ένα σύντομο κατάλογο των Βραβείων Νοbel που έχουν δοθεί σε επιστήμονες για την εργασία τους στο πεδίο της Ανοσολογίας και που δείχνουν την σημασία των επιτευγμάτων αυτών.
1901. von Behring E. (Germ) Εφαρμογές οροθεραπείας.
1908. Ehrlich P. (Germ) Εργασία στους μηχανισμούς ανοσίας.
Μetchnicoff E. (Russia)
1913. Richet C. (France) Εργασία στην αναφυλαξία.
1919. Βοrdet J. (Belgium) Μελέτη στους ανοσιακούς παράγοντες ορού.
1960. Burnet M. (Austr) Επίκτητη ανοσία στα ιστικά μοσχεύματα.
Medawar P. (UK)
1972. Edelman GM. (USA) Χημική δομή των αντισωμάτων.
Porter RR. (UK)
1977. Yalow RS. (USA) Ανάπτυξη ραδιοανοσολογικής τεχνικής.
1980. Βenacerraf B. (USA) Γενετικός έλεγχος της ανοσοαπάντηση σε ξένες ουσίες
Dausset JB. (France)
Snell GD. (USA)
1984. Jerne NK. (UK-Den) Τεχνική παραγωγής μονοκλωνικών αντισωμάτων.
Κοhler JFG. (West Germ)
Μilstein C. (Argentina)
1987. Tonegawa S. (Japan) Γενετική κωδικοποίηση των αντισωμάτων.
1990. Murray JE. (USA) Ανάπτυξη μεθόδων μεταμόσχευσης νεφρού και μυελού των οστών.
Donall TE. (USA)
1996. Doherty PC. (Australia) Μηχανισμοί αναγνώρισης από το ανοσιακό σύστημα των μολυσμένων από ιούς κυττάρων.
Zinkernagel RM. (Switz)
2008. Montagnier L. (France) Ανακάλυψη του ιού της ανοσοανεπάρκειας του ανθρώπου HIV.
Barre-Sinoussi F. (France)
Ποια είναι η γνώμη σας για την εκπαίδευση στην Ανοσολογία, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στη χώρα μας; Σε γενικές γραμμές τι θα προτείνατε;
κ. Κακλαμάνη: Είναι δύσκολο να έχω γνώμη για την εκπαίδευση στην Ανοσολογία για όλη την Ελλάδα. Στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά τα χρόνια που υπηρετούσα η διαπίστωση μου ήταν ότι οι γνώσεις των φοιτητών ήταν ανεπαρκείς στον τομέα αυτόν. Πιστεύω ότι το μάθημα της Ανοσολογίας πρέπει να αποτελέσει βασικό μάθημα και να διδάσκεται τόσο στα προκλινικά όσο και στα κλινικά έτη. Επίσης κατά την διάρκεια της ασκήσεως για την απόκτηση όλων των ειδικοτήτων πρέπει να γίνονται ειδικά μαθήματα Ανοσολογίας. Η παρακολούθηση 6 μήνες σε εργαστήριο Ανοσολογίας, που συχνά δεν γίνεται, είναι ανεπαρκής.
κ. Οικονομίδου: Σε ότι αφορά την παρεχόμενη εκπαίδευση στην Aνοσολογία σε προπτυχιακό επίπεδο στην χώρα μας δεν έχω συγκεκριμένη ενημέρωση, όμως η εντύπωση μου είναι ότι είναι ανεπαρκής σε σχέση με την σημασία του αντικειμένου. Σχετικά με την μεταπτυχιακή εκπαίδευση θα λύνονταν το πρόβλημα αν αναγνωρίζονταν η ειδικότητα της Ανοσολογίας. Στο μεταξύ υπάρχουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα των Σεμιναρίων της ΕΕΑ και των Τμημάτων Ανοσολογίας αλλά θεωρώ ότι είναι κάπως αποσπασματικά, δεν είναι υποχρεωτικά, και δεν είναι συστηματοποιημένα. Θα μπορούσε ίσως να υπάρξει ένα ενιαίο αναλυτικό πρόγραμμα, με βάση τις προτάσεις της ΕΕΑ για την ειδικότητα, που να εφαρμόζεται από όλα τα τμήματα που παρέχουν άσκηση στην Ανοσολογία, δεν θα έχουν χρηματική επιβάρυνση, και θα αποτελέσουν την βάση της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης στην Ανοσολογία. Θα πρότεινα επίσης να ενεργοποιηθεί εκ νέου η «Επιτροπή Εκπαίδευσης» της ΕΕΑ. Το όλο θέμα σίγουρα θέλει συζήτηση.
Κλείνοντας τη σύντομη συζήτησή μας, τι θα συμβουλεύατε τους νέους επιστήμονες σήμερα;
κ. Κακλαμάνη: Να αποκτήσουν όσο μπορούν περισσότερες γνώσεις στον τομέα τους, αλλά και γενικότερη μόρφωση για να μπορούν να αντιληφθούν την κοινωνία σφαιρικά. Αγάπη, εργατικότητα και σοβαρότητα.
κ. Οικονομίδου: Θα συμβούλευα τους νέους επιστήμονες να ενδιαφερθούν για την Ανοσολογία, παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν για ακαδημαϊκές σπουδές σ’αυτόν τον τομέα στην χώρα μας, γιατί τόσο οι κλινικές εφαρμογές όσο και η βασική έρευνα αυτού του κλάδου της επιστήμης έχουν προοπτικές για σημαντικές μελλοντικές εξελίξεις.